تبعید اقبال السلطنۀ ماکوئی در جنگ جهانی اول: نمونه‌ای از مداخلات روس‌ها در امور داخلی ایران

مرتضی‌قلی‌خان اقبال السلطنۀ ماکوئی، در طول حکمرانی خویش (1277-1302 ش.)، به سبب‌ موقعیت خاص ماکو در مجاورت با روسیه و عثمانی، روابط نزدیکی با آن دو قدرت سیاسی‌ بویژه روس‌ها برقرار کرد تا قدرت خویش را در این ناحیه از ایران تحکیم بخشد. او در این‌ سیاست،ادامه‌دهندۀ راه اجداد خویش بود. موقعیت سردار ماکو در آغاز جنگ جهانی اول، به‌ علت ورود عثمانی و روسیه به جنگ، بسیار حساس شد. این امر، به دلیل مجاورت ماکو در مرز آن دو قدرت و نقش این شهر به عنوان پل ارتباطی میان آن دو کشور بود. اقبال السلطنه‌ با توجه به مسافرتی که قبل از جنگ به برلین داشت و با تبلیغات اتحاد اسلام از یک سو و از طرفی دیگر، با تحریکات شدید عثمانی‌ها در میان کردهای منطقه-که قدرت نظامی سردار را شکل می‌دادند- و حملات آن‌ها به منافع روسیه، برای حفظ منافع خود، در آغاز جنگ جهانی‌ به عثمانی‌ها گرایش یافت و این رفتار خود را در اشکال مختلف بویژه در جلوگیری از امتداد خط آهن تبریز-جلفا تا ماکو نشان داد. این سیاست سردار، سبب سوءظن روس‌ها و تبعید وی‌ به تفلیس گردید. با تبعید حاکم ماکو، تلاش دولت ایران برای بازگرداندن وی به نتیجه نرسید، تا این‌که روس‌ها، وی را بعد از دو سال و نیم تبعید، به ایران بازگرداندند. او بعد از بازگشت به‌ کشور و به دنبال عقب‌نشینی روس‌ها از خاک ایران به علت انقلاب 1917 م. روسیه، سیاست‌ گرایش به عثمانی را به شکل ملموس‌تری ادامه داد. این اقدامات وی، تأییدی بر گرایش او به عثمانی در آغاز جنگ جهانی بود؛ گرایشی که همانند گرایش اغلب ایرانیان به متحدین در طول جنگ به اشکال مختلف سرکوب شد و به نتیجۀ مشخص نرسید.